Το γεγονός ότι η σύγχρονη Ελλάδα δεν είχε αποικίες ή φυτείες σκλάβων δε σημαίνει ότι οι τρέχουσες συζητήσεις για τη φυλή και τη φυλετικοποίηση δεν είναι σχετικές με την ελληνική πραγματικότητα. Το αντίθετο μάλιστα: η φυλή αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ιδέας του έθνους. Η λευκότητα και η φυλετική υπεροχή έδωσαν μορφή στην ιδέα/ιδανικό της «αρχαίας Ελλάδας», άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στους όρους της νεοελληνικής νεωτερικότητας, και εξακολουθούν να διαμορφώνουν και να τροφοδοτούν εμφανώς τους κυρίαρχους λόγους στην ελληνική δημόσια σφαίρα.

Εκκινούμε από την πεποίθηση ότι ο εθνικισμός δεν αποτελεί παρά μια ιδεολογία και έναν τρόπο του να φαντάζεται κανείς τον κόσμο, στον οποίο το σώμα, ο τόπος, ο χρόνος και η ιστορία συνυφαίνονται άρρηκτα με αποικιακές φαντασιώσεις και πρακτικές. Υπό αυτό το πρίσμα, οι προσπάθειές μας να αντισταθούμε στον εθνικισμό και στην εθνικοποίηση της σκέψης, της φαντασίας και των πρακτικών μας,  μπορούν να ιδωθούν και να κατανοηθούν ως τμήμα του ευρύτερου απο-αποικιακού εγχειρήματος. Είναι επιτακτικής σημασίας, λοιπόν, το να αναδείξει κανείς τη σημασία που αποκτούν η λευκότητα και η φυλετική υπεροχή ως κεντρικές ιδεολογίες και τεχνολογίες της ευρω-αμερικανικής κυβερνητικότητας και του δυτικού καπιταλισμού σε κάθε συζήτηση για την επανάσταση, το διαφωτισμό, τη νεωτερικότητα, τη γνώση, εν τέλει για το σημαίνον «Ευρώπη».

Eικόνα από τον τόμο Τύποι του ανθρώπινου είδους (1854) του Αμερικανού ιδιοκτήτη σκλάβων, χειρούργου και φυσικού ανθρωπολόγου Josiah Clark Nott και του Αμερικανού Αιγυπτιολόγου George Robins Gliddon. Πηγή: Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου

Στο φως των παραπάνω, ο συγκεκριμένος θεματικός άξονας θα επικεντρωθεί στην τρέχουσα έρευνα που φέρνει σε διάλογο την κριτική φυλετική θεωρία με τις κλασικές σπουδές, με σκοπό να αναδείξει κριτικά τα επιστημονικά πεδία, θεσμούς και πρακτικές που μετέτρεψαν σε «λευκή» και «ευρωπαϊκή» την κληρονομιά της κλασικής αρχαιότητας. Παράλληλα εστιάζει στο πώς αυτή η φυλετικοποιημένη κληρονομιά μπορεί να συνδεθεί με διάφορες μορφές εντόπιων Ελληνισμών (Hellenisms), καθώς και το πώς η ίδια η «λευκότητα», ως μια φυλετικοποιημένη ιδεολογία ταύτισης με τον πολιτισμό και τη νεωτερικότητα, έχει ενδεχομένως λειτουργήσει συνολικά στο ελληνικό εθνικό πρόγραμμα. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η αναγνώριση της εργαλειακότητας του έθνους-κράτους για την ευρωπαϊκή αποικιακή επέκταση και την φθίνουσα πλέον παγκόσμια κυριαρχία της, μπορεί να αποβεί πολλαπλά χρήσιμη. Δύναται να μας επιτρέψει να ανα-πλαισιώσουμε την εκτενή ανθρωπολογική, ιστορική, αρχαιολογική, λογοτεχνική και γλωσσολογική έρευνα αλλά και τις καλλιτεχνικές παρεμβάσεις, που έχουν ήδη καταγράψει τη βίαιη εξάλειψη της προϋπάρχουσας πολιτισμικής, γλωσσικής και θρησκευτικής πολλαπλότητας κατά την πορεία διαμόρφωσης της ελληνικής (ομοιογενούς) κουλτούρας. Μέσω μιας τέτοιας οπτικής, λησμονημένες πλευρές της ελληνικής εθνικής ιστορίας, σύγχρονοι αποκλεισμοί, διακρίσεις, καθώς και η φασιστική βία  και αισθητική μπορούν να (ανα)θεωρηθούν σε σχέση με τα τρέχοντα παγκόσμια κινήματα, και την κριτική διανόηση, την μετα-αποικιακή κριτική, και τους αγώνες ενάντια στην λευκή υπεροχή και τον ρατσισμό.

Μερικά από τα ερωτήματα που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνηση έρευνες και συνεργασίες στον παρόντα θεματικό άξονα είναι τα ακόλουθα:

• Θα μπορούσε μια κριτική γενεαλογία κομβικών όρων, όπως η δουλεία και η υποδούλωση, να αναδείξει τις ιδιαιτερότητες της χρήσης τους στο ελληνικό πλαίσιο;
• Με ποιον τρόπο ιστορικές ελληνικές κατηγορίες, όπως το γένος και η φυλή, συσχετίζονται με την εννοιολόγηση της θρησκευτικής ή/και πολιτισμικής κοινότητας και της καταγωγής; Διαπιστώνεται ιστορικά διαφοροποίηση κατά τη διασύνδεσή τους με τις «νεωτερικές» ευρωπαϊκές εθν(ικ)οποιημένες, βιοπολιτικές και ευγονικές προσλήψεις της φυλής; Πότε αυτοί οι διαφορετικοί λόγοι για το «αίμα» διασταυρώνονται και συμπίπτουν;
• Με ποιον τρόπο επέδρασε η θρησκεία στην κατεύθυνση της φυλετικοποίησης τόσο του απελευθερωτικού αγώνα όσο και του έθνους; Ποιο ρόλο αυτή διαδραμάτισε στη διαμόρφωση σύγχρονων κληροδοτημάτων εθνικής καθαρότητας και φυλετικής αμνησίας; Πώς και σε ποιο βαθμό εννοιολογήσεις της πολιτειότητας αντλούν και  τονώνουν εν τέλει το συνάθροισμα έθνους-φυλής-θρησκείας;

Ευγένιος Ντελακρουά, Η Σφαγή της Χίου (1824). Πηγή: Wikimedia Commons

Ποιες μορφές Ελληνισμών (π.χ. αυτόχθονος, δυτικός, νέος ελληνισμός) διαμορφώθηκαν και από ποιους; Πώς, ακόμη και σήμερα, έχουν αυτοί εμποτιστεί από ιδιώματα της αποικιοκρατίας, του ρατσισμού, του οριενταλισμού, του κλασικισμού, της πατριαρχίας και του χριστιανισμού; Με ποιον τρόπο η μακροβιότητα των Ελληνισμών αυτών τους επέτρεψε να επιδρούν και σε μια σειρά άλλων αφηγημάτων πολιτισμού, που εκτείνονται από τη διαμόρφωση του έθνους   και της οικουμενικότητας, έως περιφερειακά αφηγήματα, όπως η μεσογειακότητα; Οι τρέχουσες συζητήσεις για τον Παγκόσμιο Νότο μπορούν ενδεχομένως να διαμορφώσουν και να αναδιατάξουν αυτές τις πολιτισμικές τοπογραφίες;

• Πώς θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε και να διερευνήσουμε την ιστορία των ίδιων των ελληνικών αποικιακών φιλοδοξιών και εγχειρημάτων;
• Μπορεί η οπτική της αποικιοκρατίας — διευρύνοντάς την για να κοιτάξει κανείς πέρα από την βρετανική εξουσία στο νησί — να παράγει νέους τρόπους κατανόησης της θέσης της Κύπρου και της ταυτότητας των κατοίκων της στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και ευρύτερα; Θα μπορούσε η εδραιωμένη πλέον  έμφαση στην αποικιοποίηση που παρατηρεί κανείς στις βαλκανικές πολιτισμικές σπουδές από τη δεκαετία του 1990 – και παρά τις αντιδράσεις που αυτή προκαλεί ανάμεσα στους ιστορικούς – να αποσαφηνίσει τους όρους των εθνο-φυλετικών ιεραρχιών στην περιοχή;
• Ποιο ρόλο έχουν διαδραματίσει επιστήμες, όπως η ιστοριογραφία, η αρχαιολογία, η ανθρωπολογία, η δημογραφία, η γεωγραφία, η χαρτογραφία, η ιατρική, η λογοτεχνία και η ίδια η τέχνη στην πειθάρχηση του έθνους και στην εδραίωση των σύγχρονων ελληνικών φυλετικών, έμφυλων, και πολιτισμικών ταυτοτήτων και ιεραρχιών;
• Σε ποιο βαθμό οι ήδη υπάρχουσες συζητήσεις για την εθνότητα και τον εθνικισμό στο ελληνικό συγκείμενο έχουν θίξει ζητήματα μεταβαλλόμενων φυλετικοποιημένων ταυτοτήτων; Με ποιον τρόπο τα ελληνικά εθν(ικ)οτικά (και θρησκευτικά) σύνορα/όρια διαμορφώνονται και αμφισβητούνται σήμερα; Σε ποιο βαθμό μεταλλάσσονται σε ρατσιστικό λόγο ενάντια σε ποικίλους εσωτερικούς «άλλους» – Ρόμα, Σλάβους, Μακεδόνες, Μουσουλμάνους, Εβραίους- ξένους, μετανάστες και πρόσφυγες, εργάτες- καθώς και ομοφυλόφιλους, τρανς και μη-δυαδικά ως προς το φύλο υποκείμενα; Με ποιον τρόπο η οριοθέτηση αυτών των ομάδων με όρους πολιτισμικούς λειτουργεί με τρόπο ώστε να απαλλάσσουν τελικά το ελληνικό κοινό από ρατσιστικές κατηγορίες; Γενικότερα, τι θα περιελάμβανε ένα ελληνικό πολιτισμικό αρχείο φυλετικοποίησης που θα εστίαζε στα πεδία του καθημερινού ρατσισμού;

Ο Γιάννης Αντετοκούνμπο ορκίζεται διαβιβαστής στο Κέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων στον Αυλώνα. 2016. Φωτογραφία: Ανδρέας Παπακωνσταντίνου/Eurokinissi.

• Υπό ποια έννοια οι εντόπιες συζητήσεις και διαμαρτυρίες σχετικά με τις αφροασιατικές επιρροές στον κλασικό πολιτισμό, όπως για παράδειγμα η συζήτηση για τη Μαύρη Αθηνά, αντανακλούν και περιπλέκουν περαιτέρω προϋπάρχουσες αντιπαραθέσεις, όπως αυτές εκφράστηκαν στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ;
• Ποια η θέση της ελληνικής διασποράς σε εποικιστικά αποικιακά κράτη, όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία; Σε ποιο βαθμό η ενδιάμεση φυλετική υποκειμενικότητα των Ελλήνων μεταναστών, ως «λευκή εθνοτική κατηγορία» θα μπορούσε να αξιοποιηθεί κριτικά για να γίνουν κατανοητές οι διαδικασίες αναπόφευκτης αφομοίωσης ή/και εναγκαλισμού με τις αποικιακές τεχνολογίες και τη ρατσιστική ρητορική εντός και εκτός Ελλάδας;

εισηγητές/συντονιστές: Σίσσυ Θεοδοσίου, Γιάννης Χαμηλάκης και Βαγγέλης Καλότυχος