Επανεξετάζοντας τους εορτασμούς για τη δισεκατονταετηρίδα (δύο) εθνών
Του Αντώνη Πιπέρογλου
Το 1988, η Αυστραλία γιόρτασε τη διακοσιοστή επέτειο από τον ευρωπαϊκό εποικισμό της. Η αυστραλιανή δισεκατονταετηρίδα πυροδότησε μια έντονη δημόσια συζήτηση σχετικά με το πώς πλαισιώνεται η ιστορία του έθνους. Αντιτιθέμενες ιστορικές ερμηνείες επιστρατεύτηκαν στη διαμάχη. Μια μοντέρνα αποδοχή της πολυπολιτισμικότητας αμφισβητούσε τη βρετανική αποικιακή κληρονομιά της Αυστραλίας. ‘Ένα εύπεπτο τραγουδάκι με τίτλο «Celebration of a Nation [Εορτασμός ενός έθνους]» συνυπήρχε αμήχανα με μια πολυδάπανη αναπαράσταση της εισόδου του Πρώτου Στόλου στο λιμάνι του Σίδνεϊ, με πλοία γεμάτα με Βρετανούς καταδίκους. Οι αντι-αφηγήσεις των αυτοχθόνων διακήρυτταν εμφατικά ότι το έθνος δέχτηκε βίαιη εισβολή, δεν εποικίστηκε ειρηνικά.
Σήμερα, οι αναφορές στην αυστραλιανή δισεκατονταετηρίδα ως πανηγυρική εθνική στιγμή ξυπνούν ενοχλητικές συζητήσεις σχετικά με το πώς το έθνος θα πρέπει να διαχειριστεί τη σκληρή πραγματικότητα της βρετανικής εποικιστικής αποικιακής κληρονομιάς: μιας κληρονομιάς στην οποία περιλαμβάνεται η απόπειρα, μέσω αφομοιωτικών πολιτικών και περιοριστικών συνοριακών καθεστώτων, να δημιουργηθεί ένα λευκό φυλετικό πολιτικό σώμα. Σε συμφωνία με τους στόχους του Decolonize Hellas, θα ήθελα να υποστηρίξω ότι ο απόηχος της αυστραλιανής δισεκατονταετηρίδας μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τις πολιτισμικές πολιτικές που βρίσκονται σε ισχύ όταν οι Ελληνοαυστραλοί αποφασίζουν να γιορτάσουν επιλεκτικά την ελληνική δισεκατονταετηρίδα.
Φέτος, οι Ελληνοαυστραλοί γιορτάζουν την ελληνική δισεκατονταετηρίδα μέσα από μια πληθώρα συζητήσεων, σεμιναρίων, διαλέξεων, εκθέσεων, παραστάσεων, δημοσιεύσεων και δημόσιων διαλόγων. Ως ιστορικός, προσκλήθηκα να συμμετάσχω σε μια συζήτηση που διοργανώθηκε στο πλαίσιο μιας ετήσιας πολιτιστικής εκδήλωσης, του Ελληνικού Φεστιβάλ του Σίδνεϊ. Με τίτλο «το 1821 και η ελληνική διασπορά στην Αυστραλία», νέοι Ελληνοαυστραλοί επαγγελματίες κάθισαν στο ίδιο τραπέζι για να συζητήσουν τη σημασία που έχει το 1821 για τους ίδιους. Εγώ, επεκτείνοντας την έρευνά μου για την Ελληνική Εποικιστική Αποικιοκρατία στην Αυστραλία, επιχείρησα να ερμηνεύσω εκ νέου το πώς οι Έλληνες μετανάστες έγιναν, και συνεχίζουν να γίνονται, έποικοι αποικιοκράτες στα εδάφη των αυτόχθονων λαών. Η σκέψη γύρω από τη σημασία του 1821 με ανάγκασε να είμαι προσεκτικός στις διαφορές μεταξύ ιμπεριαλισμού και αποικιοκρατίας. Έπρεπε να σκεφτώ τις διαφορές μεταξύ της απόκρουσης του οθωμανικού ιμπεριαλισμού από τους Έλληνες και των συνεχιζόμενων αγώνων των αυτοχθόνων, των προσπαθειών τους να πάρουν πίσω τα εδάφη τους από την εποικιστική αποικιακή κυριαρχία.
Για ορισμένους Ελληνοαυστραλούς, η ελληνική δισεκατονταετηρίδα είναι μια ευκαιρία για να (ξανα)γνωρίσουν την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας· για άλλους, η επέτειος φαίνεται να λειτουργεί ως μια μοναδική ευκαιρία να υμνηθεί η ελληνικότητα στην Αυστραλία. Το επαναστατικό «πνεύμα» του 1821 ανακαλείται με πολλούς τρόπους. Η ελευθερία από τον οθωμανικό ζυγό θεωρείται σπερματική. Οι ιστορίες των αποκαλούμενων ηρώων και ηρωίδων ξαναλέγονται. Οι αξιοσημείωτες μάχες εξιστορούνται. Ο ρόλος του φιλελληνισμού συζητείται. Η περηφάνια για τη δύναμη και την ενότητα ουσιοποιούνται ως ελληνικά χαρακτηριστικά.
Μαζί με αυτή τη ρητορική, δίνονται ορισμένες νύξεις οι οποίες επικεντρώνονται στη διαρκή σημασία της ελληνικής κλασικής κληρονομιάς. Η Ελλάδα ως τόπος γέννησης της δημοκρατίας στοιχειώνει τις αναγγελίες των πολιτικών. Στο μήνυμά του για την επέτειο της ελληνικής ανεξαρτησίας, ο Αυστραλός πρωθυπουργός Scott Morrison σημείωσε ότι «εδώ και χιλιάδες χρόνια, η Ελλάδα έχει δώσει τόσα πολλά στον κόσμο – στη φιλοσοφία και τη δημοκρατία, στην επιστήμη και την αρχιτεκτονική, στις τέχνες, στον αθλητισμό και τον πολιτισμό. Μια ιστορία επιτευγμάτων που έχει κάνει τον κόσμο πλουσιότερο». Πρόσθεσε ότι η Αυστραλία είναι «ευλογημένη από την παρουσία μιας μεγάλης ελληνικής διασποράς». Τα δύο έθνη στέκονται «πλάι-πλάι στον πόλεμο» και συνδέονται μέσω δεσμών «αίματος και οικογένειας». Τέτοια λόγια γενικώς παρουσιάζουν την Αυστραλία ως υπόχρεη έναντι της Ελλάδας.
Φέτος, ελληνοαυστραλιανές οργανώσεις έχουν ασκήσει οργανωμένες πιέσεις για να γίνει ορατή η δισεκατονταετηρίδα στα τοπία της Αυστραλίας. Η απόφαση της κυβέρνησης της Νέας Νότιας Ουαλίας να προβάλλει την ελληνική σημαία στο εμβληματικό κτίριο της Όπερας του Σίδνεϊ την 25η Μαρτίου εκλήφθηκε ως το υπέρτατο δείγμα σεβασμού. Η απόφαση προκάλεσε ένα αξιοσημείωτο ενδιαφέρον, και προσέλκυσε έναν μεγάλο αριθμό Ελληνοαυστραλών στην προβλήτα του λιμανιού για να βγάλει φωτογραφίες και να θαυμάσει. Ο φωτισμός του εμβληματικού αξιοθέατου με γαλανόλευκα χρώματα λειτούργησε ως μια συμβολική απεικόνιση της διάθεσης της Αυστραλίας να γιορτάσει μαζί με την Ελλάδα.
Στο προάστιο Μάρικβιλ στο Σίδνεϊ, μια περιοχή βαφτίστηκε ξανά. Ένα κομμάτι της βασικής οδικής αρτηρίας του προαστίου ονομάστηκε «Μικρή Ελλάδα». Σύμφωνα με τον τοπικό δήμαρχο Darcy Byrne, η μετονομασία αποτελεί μια χειρονομία εκτίμησης «προς τους Έλληνες μετανάστες οι οποίοι βοήθησαν να αναγνωριστεί η περιοχή Ίνερ Ουέστ ως γενέτειρα της αυστραλιανής πολυπολιτισμικότητας». Οι πολλοί Βιετναμέζοι μετανάστες που έχουν επίσης εγκατασταθεί στο προάστιο δεν έτυχαν της ίδιας αναγνώρισης. Δεν θα υπάρξει αντίστοιχο «Μικρό Βιετνάμ». Η εξύμνηση των Ελλήνων μεταναστών έχει μια σύγχρονη πολιτική σημασία στην Αυστραλία. Σε μια εποικιστική αποικιακή κοινωνία, όπου επικρατεί ακόμα μια φυλετικοποιημένη δυναμική, η αδιάλειπτη παρουσία των ιδεών του ρομαντισμού σχετικά με την αρχαία Ελλάδα υποβοηθά την αυτοπαρουσίαση των Ελλήνων ως πρότυπη μειονότητα.
Στο αρχιτεκτονικό τοπίο, η διατήρηση των νεοκλασικών αποικιακών κτιρίων και τα μνημεία των πεσόντων Αυστραλιανών στρατιωτών (οι οποίοι πολέμησαν στην Καλλίπολη ως Βρετανοί υπήκοοι) αποκαλύπτει την ανθεκτικότητα της ελληνικής πολιτισμικής κληρονομιάς. Από την πρώτη στιγμή της αποικιακής εισβολής, η επιρροή του κλασικισμού στα βρετανικά αυτοκρατορικά κτίρια έμοιαζε να είναι απεριόριστη. Σήμερα, η σημασία αυτή παραμένει. Παρά τη διάδοση υποτιμητικών χαρακτηρισμών όπως «dago» και «wog» που αποδίδουν στους Έλληνες μετανάστες ένα κατώτερο φυλετικό στάτους σε σχέση με τους αρχαίους προγόνους τους, η εξύμνηση των Ελλήνων στην Αυστραλία παρατείνει την τρομακτική πολιτισμική νοοτροπία της εποικιστικής αποικιοκρατίας· μια νοοτροπία η οποία διατηρεί τη φαντασίωση της Ελλάδας ως τον τόπο του δυτικού πολιτισμού και θεωρεί τους αυτοχθονικούς κόσμους κατώτερους.
Ωστόσο, όπως μας υπενθυμίζουν οι αυτόχθονες ακτιβιστές που διαμαρτυρήθηκαν στις εγκαταστάσεις της αυστραλιανής δισεκατονταετηρίδας, ο εορτασμός δεν είναι το ίδιο με τον αναστοχασμό. Το να μοιραζόμαστε τη χαρά της Ελλάδας για τα διακόσια χρόνια ανεξαρτησίας της από τον οθωμανικό ζυγό, δεν είναι το ίδιο με το να κάτσουμε να σκεφτούμε διεξοδικά τι έχουν φέρει στην Αυστραλία η Ελλάδα και ο ελληνικός λαός.
Πέρα από το σουβλάκι, τον Ζορμπά και τα πολλά μεταπολεμικά μεταναστευτικά σώματα που έχτισαν μια πιο πλουραλιστική Αυστραλία, η επίμονη παρόρμηση για τη θεώρηση των Ελλήνων όχι απλώς ως ξύπνιων μεταναστών αλλά ως ανθρώπων που ενσωματώνουν τη συνέχεια της ελληνικής πολιτισμικής κληρονομιάς κρύβει σοβαρές παγίδες. Αυτή η παρόρμηση αρνείται την ταραγμένη ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, η οποία είναι κατάστικτη από μεταγενέστερα κινήματα ανεξαρτησίας, έναν αιματηρό εμφύλιο, αποικιακές εισβολές, καταπίεση μειονοτήτων και προσφυγικές κρίσεις. Αγνοεί τη θέση της Ελλάδας στο δυτικό φαντασιακό. Ακυρώνει τους τρόπους με τους οποίους η Ελλάδα θεωρήθηκε, και θεωρείται και σήμερα, μια περιοχή η οποία ακροβατεί σε φαντασιακά σύνορα που χωρίζουν την Ευρώπη από την Ασία, μια περιοχή στην οποία η δυτική φαντασίωση της αβρότητας συνυπάρχει με τη βαρβαρότητα. Δεν αναγνωρίζει πως στον αγγλόφωνο κόσμο οι Έλληνες φυλετικοποιούνται συστηματικά. Ιστορίες πόνου, προκατάληψης και διαμαρτυρίας δεν φαίνεται να εξασφαλίζουν την ίδια δημόσια προσοχή.
Αυτό που παραβλέπεται είναι η αναγνωρίσιμη ομοιότητα μεταξύ της καταπίεσης των Ελλήνων κάτω από τον οθωμανικό αυτοκρατορικό ζυγό και της συνεχιζόμενης καταπίεσης των αυτόχθονων λαών και πολιτισμών από τα συστήματα εξουσίας της εποικιστικής αποικιοκρατίας. Η άποψη ότι οι Έλληνες «ήρθαν για να μείνουν» επιχειρεί να τους αποσυνδέσει από τη συνενοχή τους στη διατήρηση αυτού που η Aileen Moreton-Robinson αναφέρει ως «κτητική λογική» αποκλεισμών με την οποία λειτουργεί η αυστραλιανή πατριαρχική κυριαρχία. Η θεώρηση των Ελλήνων ως αρχετυπικών μεταναστών και της αρχαίας Ελλάδας ως ουσιώδους πολιτισμικής επιρροής στην αυστραλιανή εθνογέννεση υποβοηθά τη διαγραφή τεράστιων αυτοχθονικών κληρονομιών και τοπίων. Περιφρονεί επίσης τη δυναμική φράση διαμαρτυρίας που έγινε δημοφιλής το διάστημα πριν από τη δισεκατονταετηρίδα της Αυστραλίας: «Η λευκή Αυστραλία έχει μαύρη ιστορία».
Παρότι η δισεκατονταετηρίδα της Αυστραλίας συμπεριλάμβανε εθνικιστικές τελετές και άβολα νεύματα προς τη βρετανική καταγωγή της Αυστραλίας, άλλαξε επίσης σημαντικά τους τρόπους με τους οποίους οι Αυστραλοί/ές αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους σε σχέση με την παρουσία τους στα εδάφη των αυτοχθόνων. Η έντονη αντίδραση απέναντι στην αυστραλιανή δισεκατονταετηρίδα, παρά τις διενέξεις που προκάλεσε, ξεκίνησε και μια διαδικασία προς την αφήγηση της αλήθειας. Εγκαινίασε πλατφόρμες στις οποίες αμφισβητήθηκαν οι ορθοδοξίες και φόρουμ στα οποία οι παραδόσεις μετασχηματίστηκαν. Πάνω απ’ όλα, επέτρεψε να ξαναγραφτεί η ιστορία.
Καθώς η ίδρυση της σύγχρονης Ελλάδας εορτάζεται στην εποικιστική αποικιακή Αυστραλία, είναι σημαντικό να σκεφτούμε τους τρόπους με τους οποίους ο διασπορικός εθνικισμός επιλέγει να παρουσιάσει την ιστορία του τόπου καταγωγής. Είναι εξίσου σημαντικό να συλλογιστούμε τη δυνητικότητα της ενεργούς ιστορίας όταν επαναπροσδιορίζονται οι έννοιες της διασποράς και της διάσχισης των συνόρων, και αναγνωρίζεται η κυριαρχία των αυτοχθόνων.
Ο δρ. Αντώνης Πιπέρογλου είναι επίκουρος ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Griffith. Είναι ιστορικός του πολιτισμού και διερευνά τη συσχέτιση μεταξύ μετανάστευσης, φυλής, και εποικιστικής αποικιοκρατίας. Είναι συνιδρυτής του Australian Migration History Network και του International Australian Studies Association.
Παράθεση ως: Πιπέρογλου Αντώνης, 2021, “Δισεκατονταετείς εορτασμοί εθνών (επανεξέταση)”, Decolonize Hellas blog, μτφρ. Πούλιος Βαγγέλης, https://decolonizehellas.org/disekatontaeteis-eortasmoi-ethnon-epanexetasi/
Αναφορές
Australian Television Archive, “Celebration of a Nation (Australian Bicentenary Campaign -1988)”, YouTube https://www.youtube.com/watch?v=tqkkG2dgpaQ
Claus, Patricia, “Sydney Opera House to Project Greek Flag for Greece’s Bicentennial”, Greek Reporter, 19 March 2021, https://greekreporter.com/2021/03/19/sydney-opera-house-greek-flag-greece-bicentennial/.
Cromb, Natalie, “ANALYSIS: The ’88 protests”, NITV (National Indigenous Television), 28 January 2018, https://www.sbs.com.au/nitv/explainer/analysis-88-protests,
“‘Heroes of 1821’ exhibition unveiled in Canberra over the weekend”, Neos Kosmos, 23 March 2021, https://neoskosmos.com/en/191147/heroes-of-1821-exhibition-unveiled-in-canberra-over-the-weekend/.
Kauanui, J. Kēhaulani, ““A Structure, Not an Event”: Settler Colonialism and Enduring Indigeneity”, Lateral, 5, no. 1 (Spring 2016), online https://csalateral.org/issue/5-1/forum-alt-humanities-settler-colonialism-enduring-indigeneity-kauanui/.
Moreton-Robinson, Alieen, The White Possessive: Property, Power and Indigenous Sovereignty. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2015.
Museums Victoria Collections https://collections.museumsvictoria.com.au/items/246993.
Piperoglou, Andonis, “Migrant-Cum-Setter: Greek Settler Colonialism in Australia”, Journal of Modern Greek Studies, 38, no. 2 (October 2020), pp. 447-471.
Tapia, Jackie, “NAIDOC Special: Why White Australia Has A Black History”, Evolve Communities, 11 November 2020, https://www.evolves.com.au/naidoc-special-why-white-australia-has-black-history/.
Theomaidou, Zoe, “‘Zito e Ellas!’: PM Scott Morrison joins Greek Independence Day celebrations”, SBS Greek, 26 March 2021, https://www.sbs.com.au/language/english/zito-e-ellas-pm-scott-morrison-joins-greek-independence-day-celebrations.
Trigg, Che-Marie, “The Inner West Council Has Formally Deemed a Stretch of Marrickville Road “Little Greece””, Broadsheet, 15 February 2021, https://www.broadsheet.com.au/sydney/city-file/article/inner-west-council-formally-deemed-stretch-marrickville-road-little-greece.
