Μνημειøκλασία: Εργαστήριο Αντι-αποικιακής Φαντασίας

Το καλοκαίρι του 2020 γίναμε μάρτυρες της καταστροφής και αποκαθήλωσης δημόσιων μνημείων που τιμούσαν ιδιοκτήτες σκλάβων, υποστηρικτές της λευκής υπεροχής, αποικιακούς εξερευνητές και εθνικούς ήρωες σε πολλές τοποθεσίες ανά τον κόσμο. Αυτές οι θεαματικές πράξεις διαφώτισαν τα εγκλήματα της αποικιοκρατίας, της γενοκτονίας, της δουλείας, του καπιταλισμού, της πατριαρχίας, του ρατσισμού και του ιμπεριαλισμού. Η αποκαθήλωση μηνείων ως απο-αποικιακή τροπικότητα ιστορικής αποκατάστασης αποκαλύπτει τον βαθμό στον οποίον, σε μια ελαφρά παράφραση του γνωστού αφορισμού του Walter Benjamin, «δεν υπάρχει μνημείο πολιτισμού που να μην είναι ταυτόχρονα μνημείο βαρβαρότητας».

Παρότι, όπως πολλοί και πολλές έχουν παρατηρήσει, αυτές οι πρακτικές απο-αποικιακής εικονοκλασίας έχουν προδρόμους –πλέον και πολλούς συνεχιστές– σε διάφορα ιστορικά και γεωγραφικά περιβάλλοντα, το στοιχείο που ήταν μάλλον πρωτοφανές ήταν οι ριζωματικές συνδέσεις μεταξύ των πράξεων αυτών. Τα αποκαθηλωμένα μνημεία έχουν μετέπειτα γίνει κόμβοι δικτύωσης όπου μεταφέρονται αιτήματα για κοινωνική, φυλετική και ιστορική δικαιοσύνη, καθιστώντας σαφές ότι η λευκή υπεροχή είναι ένα παγκόσμιο σύστημα εξουσίας το οποίο θα πρέπει να αναλυθεί –και να αμφισβητηθεί συλλογικά– σε σχέση με τις διεθνικές διαδικασίες τις οποίες έχει θέση σε κίνηση –και συνεχίζει να εκμεταλλεύεται– ο αποικιακός εξορυκτισμός της Δύσης.

Φορμάτ

Το εργαστήριο διεξήχθη σε υβριδική και δίγλωσση μορφή (διά ζώσης και online / σε ελληνικά και αγγλικά) το φθινόπωρο του 2021 (Οκτώβριο με Δεκέμβριο), σε συνεργασία με μέλη της ομάδας εργασίας ΜΝΗΜΗ-ΜΝΗΜΕΙΑ. Μετά από ένα ανοικτό κάλεσμα συγκροτήθηκε μια δυναμική ομάδα κοινωνικών ερευνητ(ρι)ών, ακτιβιστ(ρι)ών, και καλλιτεχνών που ήταν ανοιχτοί/ές στον πειραματισμό και στην αλληλομάθηση.

Από αρχές Οκτωβρίου έως αρχές Νοεμβρίου 2021, οι συμμετέχοντες κι οι συμμετέχουσες παρακολούθησαν διαδικτυακά σεμινάρια, μελέτησαν κείμενα και εμπλάκησαν σε σύντομες περιπατητικές/ακουστικές ασκήσεις που σχετίζονται με τη θεματική της απο-αποικιοποίησης της μνήμης και των μνημείων στο ελληνικό συγκείμενο. Το σύνολο της ομάδας (~30 άτομα) συναντήθηκε σε εντατικές συναντήσεις πριν από το συμπόσιο όπου γραφτηκε ένα «μανιφέστο» που παρουσιάστηκε, ενώ συζητήθηκε τον σχεδιασμό μιας δράσης σε κάποιο δημόσιο χώρο στην Αθήνα.

"Άγαλμα του ισπανού κονκισταδόρ Andrés López de Galarza μετά από την ανατροπή του στο Ibagué της Κολομβίας, Μάιος 2021. Twitter @MaxGranger

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Εβδομάδα 1η (16 & 17 Οκτωβρίου)

Σάββατο 16/10

Πηνελόπη Παπαηλία & Χρήστος Ζήσης - Ριζοσπαστικοποιώντας τη μνήμη: Εισαγωγή, έννοιες, πρακτικές [18:30 - 20:30, online]

Κυριακή 17/10

Γιώργος Μάντζιος & Τζιν Ρέι - Ο βανδαλισμός ως τροπικότητα απο-αποικιοποίησης [18:30 - 20:30, online]

Εβδομάδα 2η (23 & 24 Οκτωβρίου)

Σάββατο 23/10

Φόρουμ Συριακής και Ελληνικής Νεολαίας & κολεκτίβα akoo-o (συντονισμός: Τομ Γουέστερν) - Ακούγοντας τον ήχο μιας αντιαποικιακής Αθήνας (Αθήνα & online, 12.00-15.00)

Κυριακή 24/10

Αλέξης Φιδετζής & Σύνθια Μαλακάση - Ήρωες και κόκκαλα, σε συνεργασία με Atopos CVC (Αθήνα, 12.00-15.00)

Εβδομάδα 3η (30 & 31 Οκτωβρίου)

Σάββατο 30/10

Τζένη Μαρκέτου, Όλγα Τουλούμη, Τζίλη Τραγανού: Απο-αποικιοποίηση, τέχνη/αρχιτεκτονική και δημόσιος χώρος, σε συνεργασία με Serious Games / Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων [online, ώρα θα ανακοινωθεί προσεχώς]

Κυριακή 31/10

μέλη της ομάδας εργασίας «Μνήμη-Μνημεία»: Γράφοντας το μανιφέστο & σχεδιάζοντας τη δράση [Αθήνα, Συμπόσιο, 15:00 - 19:00]

Εβδομάδα 4η (Συμπόσιο: 4-7 Νοεμβρίου)

Κυριακή 7/11

Παρουσίαση του μανιφέστου από τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες στο εργαστήριο

• Μέλος της κολεκτίβας της πρωτοβουλίας DH Πηνελόπη Παπαηλία συντόνισε την ομάδα συνεργασίας και οργάνωσε το εργαστήριο.
• O Θωμάς Γουέστερν είναι Λέκτορας Κοινωνικής και Πολιτισμικής Γεωγραφίας στο UCL. Εργάζεται στην Αθήνα, όπου μελετά τον ήχο, τις κινήσεις, τις σχέσεις και τη φαντασία. Σήμερα, ο Θωμάς γράφει για μια "αντιαποικιακή Αθήνα" – τοποθετώντας την πόλη σε διαφιλονικούμενες γεωγραφίες και μετακινούμενες ιστορίες (δείτε το βίντεο-έργο του ‘Παγκόσμια Ηχώ | The World is Echo’, και μια ραδιοφωνική συζήτηση με μέλη της πρωτοβουλίας Decolonize Hellas, ‘Circular Movements: Imagining an Anticolonial Athens’.Ο Θωμάς είναι επίσης μέλος του Syrian and Greek Youth Forum, με το οποίο τρέχει το Active Citizens Sound Archive – έναν χώρο για την ενίσχυση των κινημάτων για την πολιτειότητα, την ευαισθητοποίηση της κοινότητας και τη συλλογική παραγωγή γνώσης.
• Η Φωτεινή Γουσέτη είναι εικαστικός και υποψήφια διδάκτορας ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Με την καλλιτεχνική πρακτική και την ακαδημαϊκή μου έρευνα μελετώ τον ρόλο της τέχνης στην κοινωνία. Τα τελευταία χρόνια, το έργο της εστιάζει στη διασταύρωση της τέχνης με την ανθρωπολογία, σε ένα δυνητικό εργαλείο για κοινωνική αλλαγή. Το ερευνητικό καλλιτεχνικό της έργο παίρνει συχνά το σχήμα ενός αντι-μνημείου ή παρα-μνημείου ως μορφή καλλιτεχνικής παρέμβασης. Ερευνητικά, ενδιαφέρομαι κυρίως για την έννοια του Άλλου, και εστιάζει στους αποικιακούς τρόπους της πολιτισμικής και κοινωνικοπολιτικής επίδρασης σε τοπικά/περιφερειακά πεδία, καθώς επίσης στη διαχωρισμένη μνήμη, το φύλο, την κοινωνική τάξη, το συλλογικό τραύμα και το τοπικό σε σχέση με τον κόσμο.
• Ο Χρήστος Ζήσης σπούδασε στο τμήμα Φιλοσοφίας και Ιστορίας της Επιστήμης στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθήνών, ενώ ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο πεδίο των μνημειακών σπουδών και των σπουδών πολιτιστικής κληρονομιάς στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Viadrina στη Φρανκφούρτη (Όντερ). Είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Ινστιτούτο Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου και, από το εαρινό εξάμηνο του 2017, εργάζεται ως λέκτορας στο τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Επιστημών στο Κίελο, καθώς και στο παραπάνω τμήμα του Πανεπιστημίου του Αμβούργου. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν πεδία όπως οι μουσειακές σπουδές/σπουδές πολιτιστικής κληρονομιάς, η έρευνα για τη μετανάστευση, η ανθρωπολογία και η κριτική και αντιρατσιστική εκπαίδευση. Ενδιαφέρεται εξίσου για τη διερεύνηση καλλιτεχνικών πρακτικών και παρεμβάσεων, για τα νέα κοινωνικά κινήματα και, τελικά, για το πώς παράγεται κριτική γνώση, όχι μόνο σε χώρους μουσείων ή μνημονικών τόπων, αλλά επίσης στον δημόσιο χώρο, από/με "από τα κάτω", ανεπίσημα αρχεία και δρώντες.
• Η Σύνθια Μαλακάση είναι κοινωνική ανθρωπολόγος. Τα ερευνητικά και θεωρητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τον εθνικισμό, την εθνότητα και τη φυλή, τη μεταποικιακή θεωρία με έμφαση σε ενδο-ευρωπαϊκές ιεραρχίες, την αναπαραγωγική περίθαλψη και την Ελλάδα. Το διδακτορικό της εξέτασε πώς και κατά πόσον η μετανάστευση στην Ελλάδα μετά το 1989 προκάλεσε ρωγμές στο εθνικιστικό πρότυπο του συλλογικού ανήκειν. Από το 2016 εώς το 2020 μελέτησε, με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας, την αναπαραγωγική περίθαλψη μεταναστριών και προσφυγισσών στην Αθήνα. Η επικείμενη έρευνά της, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, με χρηματοδότηση του ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ., θα εστιάσει στις θεσμικές δομές και συν-αισθηματικές σχέσεις φροντίδας στο πεδίο της έμφυλης βίας στη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19 στην Ελλάδα.
• Ο Γιώργος Μάντζιος είναι υποψήφιος διδάκτορας κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπολογίας στο τμήμα Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Τορόντο στον Καναδά. Είναι επίσης συνεργάτης στον συντονισμό του Pelion Summer Laboratory for Cultural Theory and Experimental Humanities (https:// www.pelionsummerlab.net/). Η έρευνά του εξετάζει την πολιτική αισθητική της ιστορικής αποκατάστασης στην Αθήνα, μέσω μιας σειράς ενδεχομενικών δραστηριοποιήσεων με τον βανδαλισμό και την καταστροφή εμβληματικών μνημείων και υποδομών.
• Η Τζένη Μαρκέτου είναι εικαστικός με βάση τη Νέα Υόρκη, όπου διδάσκει στο New School for Social Research. Τα έργα της συνδυάζουν την έρευνα και την εμπλοκή στην κοινότητα, όπως π.χ. τα Undoing Monuments (2008), How Assemblies Matter (2014) και το επερχόμενο Serious Games (2021), το οποίο ενοικεί το ιστορικό Γιαλί Τζαμί (1649) στα Χανιά της Κρήτης. Τα παραπάνω έργα αμφισβητούν την αυτονομία της τέχνης συνδυάζοντας επιτελεστικές δράσεις, συζητήσεις, βίντεο-συνεντεύξεις, μορφές οργάνωσης και παιδαγωγικής, καθώς και μια απο-αποικιακή στρατηγική και αισθητική. Στις δημοσιεύσεις της περιλαμβάνονται τα Organizing from Below (2016), The School of Everything (2017), Perform Interdependency (2017), More Art for the Public Eye (2019). Έργα της Μαρκέτου έχουν παρουσιαστεί σε διεθνούς φήμης μπιενάλε, μουσεία και γκαλερί, όπως, μεταξύ άλλων, στη Biennial de Mediterranean 19 στο Σαν Μαρίνο, στο Parliament of Bodies, στην Documenta 14, στη Manifesta, European Biennial, στην μπιενάλε της Σεβίλλης, στην μπιενάλε του Σάο Πάολο, στο ZKM Center for Media Arts στην Καρλσρούη, στο μουσείο Tinguely στη Βασιλεία, στο μουσείο Kumu Art στην Εσθονία, στο μουσείο Reina Sofia στη Μαδρίτη, στο μουσείο Queens στη Νέα Υόρκη, στο μουσείο Krannert Art στο Ιλινόι, στο Apex Art στη Νέα Υόρκη και στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα.
• Ο Τζιν Ρέι είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο CCC Research-based Master Program στο HEAD-Genève/Geneva School of Art and Design. Γράφει για κριτική θεωρία και αισθητική μετά το 1945 και για σύγχρονες πολιτικές μνήμης. Είναι συγγραφέας του βιβλίου Terror and the Sublime in Art and Critical Theory (Palgrave Macmillan, 2005, 2011) και ήταν επικεφαλής στα συλλογικά ερευνητικά πρότζεκτ The Anthropocene Atlas of Geneva (2016-18; https://head.hesge.ch/taag/en/ ) και All Monuments Must Fall (2021; https://issue-journal.ch/focus-summaries/issue-8-all-monuments-must-fall/). Σήμερα οργανώνει ένα νέο πρότζεκτ, το Mutations of the Sublime, Endings of the Holocene. Τα κείμενά του βρίσκονται στο διαδίκτυο στον ιστότοπο: https://head.academia.edu/generay.
• Η Όλγα Τουλούμη διδάσκει ιστορία της αρχιτεκτονικής στο Bard College. Σκέφτεται και γράφει για τις πολιτικές του χώρου, τη διακυβέρνηση μέσω της αρχιτεκτονικής, το εγχείρημα του διεθνισμού και τα ΜΜΕ. Το βιβλίο της The Global Interior (υπό έκδοση) εξετάζει τα Ηνωμένα Έθνη και το σχεδιασμό των πλατφόρμων τους για τον φιλελεύθερο διεθνισμό. Το έργο της έχει λάβει χρηματοδότηση, μεταξύ άλλων, από το National Endowment for the Humanities, το Ίδρυμα Αλέξανδρου Ωνάσση και το Center for Canadian Architecture. Είναι εξ επιλογής φεμινίστρια, ευτυχέστερη όταν σκέφτεται, γράφει, διδάσκει και μαθαίνει σε συζήτηση με άλλους και άλλες. Είναι συνιδρύτρια της διαθεματικής ομάδας Feminist Art and Architecture Collective.
• Η Τζίλη Τραγανού είναι Καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας στο Parsons School of Design του Πανεπιστημίου New School της Νέας Υόρκης.Μεταξύ των δημοσιεύσεών της είναι τα Design and Political Dissent: Spaces, Visuals, Materialities   (Routledge, 2020), Designing the Olympics: Representation, Participation, Contestation (Routledge, 2016), Travel, Space, Architecture (συνεπιμέλεια με τον Miodrag Mitrasinović (Ashgate, 2009), και The Tokaido Road: Traveling and Representation in Edo and Meiji Japan (Routledge Curzon, 2004). Είναι στη συντακτική επιτροπή του επιστημονικού περιοδικού Design and Culture. Η δουλειά της αυτή την περίοδο εστιάζει στον ρόλο του χώρου, της συντήρησης, και της υλικότητας στην προεικονιστική πολιτική (prefigurative politics).
• Ο Αλέξης Φιδετζής γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου ζει και εργάζεται. Έχει σπουδάσει ζωγραφική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και την Ακαδημία Τεχνών (Munich Kunstakademie) του Μονάχου, ενώ ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό του στο Ινστιτούτο Pratt της Νέας Υόρκης, εστιάζοντας σε ερευνητικές καλλιτεχνικές πρακτικές. Έκανε πρόσφατα το δεύτερο μεταπτυχιακό του στην σύγχρονη ελληνική ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αυτή την περίοδο είναι υποψήφιος διδάκτορας της ΑΣΚΤ.Ο Φιδετζής χρησιμοποιεί την ιστορική έρευνα ως μέσο καλλιτεχνικής δημιουργίας σε μια προσπάθεια να διαγνωστούν σύγχρονα πολιτισμικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Τον ενδιαφέρει η θεσμική διαχείριση του συλλογικού κοινωνικού τραύματος αλλά και οι τρόποι με τους οποίους οι δομές εξουσίας δομούν το κοινό μας παρελθόν. Για το έργο του έχει βραβευτεί από θεσμούς της Ελλάδας και του εξωτερικού, συμπεριλαμβανομένου του Ιδρύματος Ωνάση και του Ιδρύματος Νιάρχου, ενώ η δουλεία του έχει παρουσιαστεί σε ομαδικές και ατομικές εκθέσεις σε Ελλάδα, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία και ΗΠΑ.

Why now

We are a group of friends, strangers, teachers, students, civil servants, unemployed, expats, exiles, migrants, human rights lawyers, artists and bastards of the diaspora living through an ongoing pandemic.

We acknowledge our various positions and privileges, in the place where we find ourselves. We recognize the myriad violences of colonization: the theft of land, the destruction of culture, the genocide of Black and Indigenous Peoples. We acknowledge that we are all by-products of colonialism. 

We have come together in Athens to think and talk about the defacement of public monuments honoring white supremacists, slave owners, colonial invaders and supposed national heroes today. 

In this moment of displacements and pushbacks, raising border walls, police murder, exploited labor, femicides, racism, religious discrimination, homophobia, precarity, the plunder of the commons, the destruction of public infrastructures, we feel a sense of urgency.

Why here

There is a lot about monuments in Greece that unsettles and provokes us.

Greece has been made a monument of/for the West. It has been entangled in heteronormative, patriarchal, dominant fantasies and used to justify slavery and genocides. 

Hellas is a pillar of whiteness, used as material proof, differentiating the “civilized west” from the “uncivilized other”. Hellas is a myth made real, realized through social exclusion and political negation. Greece has been a digging site for artefacts of the West’s selective history. Today it is a site of graves of those violently excluded from European spaces and citizenships. 

We want to draw attention to the lives that were not allowed to be lived.

We want to unsettle and provoke monumentalities. 

What might be done

The 200th celebration of the Greek revolution has directed attention to monumentality. We want to turn monuments against the nation to connect local and diasporic histories and geographies. We want to bring forth pluralities.

We choose to reclaim the public space that monuments occupy, creating new synergies through our streets, our cities, our narrations, our senses of belonging. 

We want to use monuments as a method. We see them as a thread among peoples, connecting struggles. 

We want to reveal the stories and bodies under the hooves of the heroes that dominate public space. We want to open up what defacement could be.

Η δήλωση αυτή γράφητκε συλλογικά και παρουσιάστηκε την Κυριακή 7 Νοεμβρίου 2022 στο συμπόσιο τουdëcoloиıze hellάş από τις / τους:

Marc Bellinghausen - Γεώργιος Γιαννόπυλος - Xρήστος Ζήσης - Φωτεινή Γουσέτη - Sharon Jacobs - Ντανιέλα Ζορμπά - Aικατερίνη Καλλιβρούση - Ηρώ Καπσοκώστα - Νίκος Κουτσουράκης - Σοφία Λούλια - Γκέλη Μαδεμέλη - Clémence Malleret - Γεωργία Μπουκαβάλα Μιχαήλ - Αιμιλία Μωραΐτη - Πηνελόπη Παπαηλία - Άννα Πιάτου - Μαριάννα Παπαμικρουλέα - Ίρις Πισσαρίδη - Νταγιάνα Πρένγκα - Χρήστος Ρεϊζης - Siavash Shahabi - Nick Smith - Μαρίνα Τουμπούρη - Δημήτριος Τσακίρης - Έρη Χαρμαντζή