Decolonizing Animals: Να απο-αποικιοποίησουμε τα ζώα!
Πώς εντάσσεται μία παρουσίαση/έκθεση φωτογραφιών από ζώα της Ηπείρου στα πλαίσια της πρωτοβουλίας Να από-αποικιοποιήσουμε την Hellas;
Η προβληματική της δράσης
Η πρωτοβουλία Να από-αποικιοποιήσουμε την Hellas εμπνέεται από τους αγώνες πολλών κοινωνικών κινημάτων – από τη Νότια Αμερική ως την Παλαιστίνη – και επανεξετάζει τη θέση της νεότερης Ελλάδας σε σχέση με γεωγραφίες και γενεαλογίες της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, είναι φανερό πως αποικιοκρατικές πολιτικές και αφηγήματα έχουν καθορίσει τη σχέση των ανθρώπινων πληθυσμών με εκείνους των ζώων: γλώσσες, κοινωνίες, κουλτούρες, οικοσυστήματα, κλιματικές αλλαγές κ.λπ φέρουν τα σημάδια του ανθρώπινου ιμπεριαλισμού, της κατάκτησης, των μεταναστευτικών ροών, της παγκοσμιοποίησης, της αποικιοκρατίας και της νέο-αποικιοκρατίας. Τι θα σήμαινε για το ανθρώπινο είδος να από-αποικιοποιήσει τις σχέσεις του με άλλους οργανισμούς του πλανήτη; Θα ήταν ποτέ δυνατόν να από-αποικιοποιήσουμε τα ζώα;
Το πρόπλασμα της ιδέας, μέσα στην ομάδα του φοιτητικού δικτύου, εκκινεί από τις εργασίες ανθρωπολόγων – όπως ο Tim Ingold – οι οποίες διερευνούν μία νέα «οντολογική ισοδυναμία» ανθρώπων και ζώων, αμφισβητώντας τον δυτικό/αποικιοκρατικό δυϊσμό αιώνων, μεταξύ κοινωνίας και φύσης, μεταξύ ανθρώπινης και ζωώδους κατάστασης.
Η ομάδα εργασίας περιπλανήθηκε στο χώρο του Πανεπιστημίου, στην πόλη των Ιωαννίνων, στον προφήτη Ηλία (πάνω από τον Κοσμηρά), στην Πλατανούσσα των Τζουμέρκων, στο Κέντρο Θεραπευτικής Ιππασίας (στον Κατσικά) και σε διάφορες μικρές φάρμες της Ηπείρου και απεικόνισε, με τρυφερότητα κι ευαισθησία, κάποια από τα ζώα/πρόσωπα. Η βοήθεια των δύο επαγγελματιών φωτογράφων, υπήρξε εξαιρετικά σημαντική, καθώς άνοιξε στους ιστορικούς (τόσο στους μεταπτυχιακούς φοιτητές/φοιτήτριες όσο και στην επόπτρια) έναν δίαυλο επικοινωνίας και έκφρασης, άμεσο, καλλιτεχνικό και απολύτως ζωντανό.
Η παρουσίαση- έκθεση στα πλαίσια της 1ης συνάντησης του Φοιτητικού Δικτύου του DH δομήθηκε γύρω από τρεις άξονες της ζωής των ζώων. 1. Την «καλή» πλευρά των ζώων συντροφιάς 2. Την «κακή» πλευρά των αδέσποτων ζώων 3. Την «αθέατη» πλευρά των ζώων εκμετάλλευσης.
Η ομάδα αναρωτήθηκε: μήπως είναι καιρός να σκεφτούμε πως όλοι οι οργανισμοί είναι πρόσωπα; Μήπως θα βοηθούσε, ουσιαστικά, τον πλανήτη η γνώση των φυλών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών ότι, όλοι οι οργανισμοί, δεν είναι σαν πρόσωπα, είναι πρόσωπα;
Η έκθεση με τίτλο « ’Κλισέ’ υποτιμημένης ζωής. Μια ερασιτεχνική ματιά στα ζώα/πρόσωπα της Ηπείρου», (“Cliché” of an undervalued life. An amateur’s glance to animals/persons of Epirus), είναι η αρχή μιας δράσης, που καταγράφει, μελετά, αναλύει, ιστορίες των σχέσεων ανθρώπων και ζώων που βρίσκονται στο περιθώριο των κυρίαρχων αφηγημάτων. Το δικό μας, αρχικό, φόντο, ήταν «ένα γράμμα αγάπης στην Ηπειρωτική γη». Ευελπιστούμε, να ακολουθήσουν κι άλλα «γράμματα αγάπης» προς την Μεσογειακή και την Βαλκανική πανίδα και την σχέση τους με τον άνθρωπο.
Ομάδα εργασίας από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Θωμάς Παπανικολάου & Στυλιανή Ράπτη (Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΠΜΣ: Νεότερος και Σύγχρονος κόσμος: Ιστορία, Λαογραφία, Ανθρωπολογία)
Δημήτρης Καραπιπέρης & Ισίδωρος Μπλούγκαρης (Τμήμα Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης )
Εποπτεία-συντονισμός: Άννα Μανδυλαρά (Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας)
Παρουσιάσεις στα εγκαίνια της έκθεσης φωτογραφίας
Στέλλα Ράπτη
Όταν με προσέγγισε η κα Μανδυλαρά για το εγχείρημα του decolonizing animals στην αρχή σκέφτηκα απλά ότι είναι μια καλή ιδέα, και γιατί όχι; Συναντηθήκαμε λοιπόν μια μικρή παρέα 5 ατόμων και ξεκινήσαμε το tour μας στην Ήπειρο. Πήγαμε στην πόλη, στο πανεπιστήμιο, στον Δήμο Κοσμηρά, στην Πλατανούσσα των Τζουμέρκων και στον όμιλο θεραπευτικής ιππασίας στην Κατσικά. Είδαμε σκύλους, γάτες, είτε συντροφιάς είτε αδέσποτα, είτε σε καταφύγια αλλά και άλογα και άγρια και ήμερα. Ήρθαμε σε επαφή μαζί τους και τα φωτογραφήσαμε. Οφείλω να ομολογήσω ότι δεν περίμενα να περάσω τόσο όμορφα. Το όλο εγχείρημα έγινε σε ένα πολύ ευχάριστο κλίμα με γέλιο, αυθορμητισμό και χαλαρότητα, αρετές που τουλάχιστον η δική μου καθημερινότητα δεν προσφέρει τόσο απλόχερα. Πέρα λοιπόν από τα ζώα ήρθα και σε επαφή με τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάστηκα και τους ευχαριστώ πολύ γι’ αυτό.
Πριν λοιπόν από αυτό το project, θα σας εκμυστηρευτώ ότι, δεν είχα ποτέ μου ζωάκι, ακόμη κι όταν είχα επιλογή. Κι αυτό γιατί δεν θεωρούσα ότι είμαι αρκετά ικανή να φροντίσω κάποιο και δεν ήθελα να αποτελέσω άθελά μου ακόμα μία πηγή δυστυχίας για μια ψυχή. Μετά από το όλο εγχείρημα η άποψη μου αυτή ενισχύθηκε, παρότι όλα τα ζωάκια ήταν υπέροχα και ήθελα να τα πάρω στο διαμέρισμα μου! Αυτό συνέβη γιατί όταν κλήθηκα να φωτογραφίσω αδέσποτα ή παρατημένα ζώα, σκυλιά κυρίως, το βλέμμα που κατάφερνα να φωτογραφήσω, πραγματικά μου σπάραζε την καρδιά, ενώ από την άλλη έβλεπα την ικανοποίηση των αλόγων στον ιππικό όμιλο στην Κατσικά που είτε κάθονταν στην σκιά, είτε λιάζονταν, είτε έτρωγαν το χορτάρι που τους παρεχόταν από τις εγκαταστάσεις. Κι όλα αυτά με την φροντίδα ειδικού προσωπικού που ήταν στην κυριολεξία στην υπηρεσία των αλόγων. Άρα, η φροντίδα των ζώων δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση και χρειάζεται υπομονή, γνώση και συνέπεια!
Μέσα λοιπόν από τις φωτογραφήσεις αυτές μπόρεσα να καταλάβω και τις 3 πλευρές των ζώων που σας αναφέρουμε: την καλή, την κακή και την αθέατη. Μπόρεσα επίσης να αντιληφθώ καλύτερα την άποψη του ανθρωπολόγου που μελετούσαμε, του Tim Ingold, ότι τα ζώα έχουν συναισθήματα και αντίληψη, όπως κ εμείς. Ενδιαφέρουσα ήταν επίσης η έρευνά του σχετικά με τις φυλές -κυνηγών τροφοσυλλεκτών. Αυτές οι φυλές αντιμετώπιζαν τα ζώα ως «όμοια με πρόσωπα» στον βαθμό που δρουν με ευφυία και διαθέτουν θέληση και ιδιοσυγκρασία, ενώ καταλαβαίνουν τους ανθρώπους και γίνονται κατανοητά από αυτούς. Επίσης, πάντα σύμφωνα με τον Ingold, το κυνήγι θεωρείται όχι ως μια τεχνική διαχείριση του φυσικού κόσμου αλλά ως ένα είδος διαπροσωπικού διαλόγου.
Διαβάζοντας τον Ingold και συμμετέχοντας στο decolonizing animals συνειδητοποίησα ότι γνωρίζω ανθρώπους, μερικοί μάλιστα βρίσκονται στην αίθουσα σήμερα, οι οποίοι αντιμετωπίζουν κι αυτοί τα ζώα ως «πρόσωπα». Τα σχολιάζουν με σοβαρότητα, συζητάνε για αυτά και δικαιολογούν τις πράξεις τους με βάση τα χαρακτηριστικά τους. Δυστυχώς, όμως, γνωρίζω και ανθρώπους που αντιμετωπίζουν αυτές τις σχέσεις με σνομπισμό και απαξίωση και χαρακτηρίζουν τους γνώστες, ως αγρότες-«χωριάτες», με την αρνητική έννοια των λέξεων, ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας.
Εξάλλου, το decolonizing animals αυτό έχει ως στόχο να δείξει, αυτές, δηλαδή, τις σχέσεις που βρίσκονται στο περιθώριο. Ίσως λοιπόν ήρθε η στιγμή να επανεξετάσουμε ποια από τις τακτικές αυτές είναι η πιο «αληθινή», αν θέλετε. Ελπίζω η κυρία Μανδυλαρά με τα μελλοντικά πρότζεκτς σε αυτό το πεδίο να ξεκαθαρίσει το τοπίο.
Θωμάς Παπανικολάου
Στα πλαίσια της κίνησης του Decolonize Hellas, μας προτάθηκε από την κυρία Άννα Μανδυλαρά να μελετήσουμε την sine qua non υπεροχή των ανθρώπων προς τα ζώα και στην συνέχεια να αποδομήσουμε, παραγωγικά, αυτή τη νοοτροπία μέσα από την μελέτη των έργων ανθρωπολόγων όπως ο Tim Ingold, η Joy Hendry κ.α., ώστε να αντιληφθούμε τα ζώα ως δρώντα πρόσωπα, με τις δικές τους συμπεριφορές και κώδικες επικοινωνίας.
Η αποτύπωση της συνολικής προσπάθειας έγινε μέσω φωτογραφιών που τραβήξαμε οι ίδιοι/ες, μέρος των οποίων παρουσιάζονται εδώ. Μήπως όντας διαφορετικός ο κόσμος των ζώων, από τον ανθρώπινο, αντιμετωπίστηκε με αποικιοκρατική λογική; Πώς επηρεάστηκε η οπτική μας προς αυτόν; Αυτά είναι κάποια από τα βασικά ερωτήματα που μας ακολούθησαν στην έρευνα μας.
Η γη της Ηπείρου αποτελεί μια περιοχή με μακραίωνη συνύπαρξη ζώων και ανθρώπων για μια πληθώρα λόγων, όπως η κάλυψη των αναγκών του ανθρώπου για τροφή, μετακίνηση, συντροφιά. Στην μελέτη του ζωικού κόσμου στην Ήπειρο επισκεφθήκαμε άγρια ζώα σε απόκρημνες βουνοπλαγιές, σταβλισμένα άλογα, πρόβατα, πτηνοτροφεία, με απώτερο σκοπό την αποτύπωση του παραμελημένου ψυχικού και κοινωνικού κόσμου των ζώων από μια νέα οπτική, που μας προσφέρουν οι αντιαποικιακές σπουδές τα τελευταία χρόνια με αφορμή το συνέδριο Decolonize Animals στην Αυστραλία (2019) και το decolonize Ηellas τον Νοέμβριο του 2021. Πώς μπορεί η ιστορία να καταγράψει τα ζώα ως πεδίο μελέτης και έρευνας; Με ποιες επιστήμες οφείλει να συνεργαστεί; Ποιος ο ρόλος των ζώων κατά την ειρηνικό βίο των ανθρώπων και ποιος σε καιρό πολέμου;
Η ομάδα «εν δράσει»
Από αριστερά προς τα δεξιά: Babir (φροντιστής αλόγων από το Πακιστάν στο κέντρο θεραπευτικής ιππασίας – Κατσικάς), Δημήτρης Καραπιπέρης (απόφοιτος Σχολής Καλών Τεχνών/φωτογράφος), Μιστράλ (μαύρο άλογο/σύντροφος στη θεραπευτική ιππασία), Άννα Μανδυλαρά (επόπτρια/ιστορικός), Στέλλα Ράπτη (μεταπτυχιακή φοιτήτρια/ιστορικός), Θωμάς Παπανικολάου (μεταπτυχιακός φοιτητής/ιστορικός). Ο Ισίδωρος Μπλούγκαρης (απόφοιτος Σχολής Καλών Τεχνών/φωτογράφος), την συγκεκριμένη ημέρα, ήταν στην Κρήτη για δουλειά.
