Αποκαθηλώνοντας τις πατριαρχίες στα μεσογειακά σύνορα: Το απο-αποικιακό διακύβευμα στους μιζραχί και βασκικούς φεμινισμούς
Ημερομηνία: 13 Δεκεμβρίου 2021
Ώρα: 18.30
Οργάνωση / Συντονισμός:
- Φωτεινή Τσιμπιρίδου (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας)
Παρουσιάσεις:
- Maggie Bullen (Πανεπιστήμιο της Χώρας των Βάσκων)
- Smadar Lavie (Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Ντέιβις)
Συζητήτριες:
- Χριστίνα Γραμματικοπούλου (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας)
- Σίσσυ Θεοδοσίου (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων)
Πλαίσιο
Το διαδικτυακό αυτό σεμινάριο φιλοδοξεί να ανοίξει τη συζήτηση για τους μειονοτικούς φεμινισμούς στα μεσογειακά σύνορα και τις γύρω περιοχές (τα Βαλκάνια, τον Καύκασο, την ιβηρική χερσόνησο, την Ανατολία ή τη Βόρεια Αφρική). Θέλουμε να συνδεθούμε με το συγκριτικό περιβάλλον των κριτικών αποδομήσεων των πατριαρχιών, οι οποίες αποκαθηλώνονται μέσω των απο-αποικιακών φεμινιστικών αγώνων και δυνατοτήτων. Δίνοντας έμφαση στο απο-αποικιακό στοιχείο των βασκικών, κουρδικών, μιζραχί και μαύρων τυνησιακών ή άλλων πληθυντικών φεμινισμών, τοποθετούμε στο επίκεντρο της συζήτησης τους διαθεματικούς κοινωνικούς αγώνες γύρω από το φύλο, την εθνότητα, τη μειονότητα, την τάξη και τη φυλή. Επιπλέον, δίνουμε έμφαση στις πρακτικές αυτών των φεμινισμών υπέρ της κοινωνικής ισότητας και χειραφέτησης, στις δημιουργικές επιστροφές τους στις τοπικές γνώσεις και κοσμολογίες, στο ενσώματο habitus που έχουν διαμορφώσει ως κοινωνικοί δρώντες μέσα στους κυρίαρχους και παγκόσμιους φεμινιστικούς λόγους, στην υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, καθώς και στις απαντήσεις που δίνουν απέναντι στις προκλήσεις που θέτει η τέχνη και η ψηφιακή τεχνολογία. Οι αναλογίες που μπορούμε να αντλήσουμε και οι δυνατότητες που μπορούμε να φανταστούμε εξετάζοντας τους μειονοτικούς φεμινισμούς που αγωνίζονται για να αντιμετωπίσουν την κυρίαρχη φεμινιστική κριτική και να βρουν τον δικό τους δρόμο για τη χειραφέτηση θέτουν ένα ενδιαφέρον απο-αποικιακό πλαίσιο απέναντι σε κάθε κυρίαρχη φεμινιστική απόπειρα. Οι ελληνικοί φεμινισμοί, όπως και κάθε φεμινισμός, ανεξάρτητα από το εάν χαρακτηρίζεται λευκός, ηγεμονικός, ριζοσπαστικός, φιλελεύθερος, ακτιβιστικός ή ακαδημαϊκός, θα πρέπει να στρέψουν την προσοχή τους σε αυτές τις μειονοτικές απο-αποικιακές φεμινιστικές ατζέντες και φωνές, καθώς και όποια άλλη εναλλακτική δημοσιότητα ή δημιουργική πρωτοβουλία αντιμετωπίζει διακρίσεις, ρατσισμό, ανισότητα και περιφρόνηση. Ο απο-αποικιακός φεμινισμός δεν προσαρτά απλώς τις μειονοτικές φωνές σε ένα υπάρχον εγχείρημα. Αντίθετα, πρόκειται για μια επανεξέταση του φεμινισμού μέσα από τις φωνές αυτές, αναγνωρίζοντας τους περιορισμούς του λευκού φεμινισμού στην προσέγγιση των αγώνων τους. Ταυτόχρονα, αμφισβητεί τις υπάρχουσες αναπαραστάσεις των αποικιοκρατούμενων γυναικών που τις έχουν ιστορικά καταστήσει αόρατες, ενώ παράλληλα παρέχει τα εργαλεία και τις πρακτικές για να αναγνωριστούν οι ανισότητες και να ξεπεραστούν στην πράξη, από μια θέση εμπρόθετης δράσης μέσα στις τοπικές κοινότητες και τους κοινωνικούς τους αγώνες.
Ο μιζραχί φεμινισμός στο Ισραήλ και ο βασκικός φεμινισμός στην ιβηρική χερσόνησο στήνουν ένα ενδιαφέρον συγκριτικό πλαίσιο για να συζητήσουμε τη μειονοτική θέση και την έμφυλη προοπτική, όπως αναδύονται μέσα στις πολλαπλές διακρίσεις και τους αποκλεισμούς που σχηματίζουν ένα παλίμψηστο πατριαρχιών βασιζόμενων στην κοινωνική ανισότητα, τη φυλή, τη γλώσσα, τη θρησκεία, την πολιτισμική καταπίεση, την εποικιστική αποικιοκρατία, τα εθνικά σύνορα, τον κρατικό εθνικισμό, τη γραφειοκρατία, τη λευκή ανδρική υπεροχή, τη συστημική βία, τη γνωσιοκτονία κλπ. Η πατριαρχία ως μήτρα αποικιακότητας εγγράφει πολλαπλές υποταγές, συναινέσεις, υπονομεύσεις και εξεγέρσεις, πέρα από εκείνες που εγγράφει στα γυναικεία σώματα, ως τα πρώτα αποικιοποιημένα σώματα. Ακολουθώντας τα μονοπάτια τέτοιων μειονοτικών φεμινιστικών πρακτικών που αγωνίζονται ενάντια σε συγκεκριμένα πατριαρχικά συμπλέγματα υπεξούσιων σωμάτων, μπορούμε να ενισχύσουμε την αναστοχαστική και απο-αποικιακή μας στάση γύρω από τις έμφυλες και φεμινιστικές μεθοδολογίες, και να πάμε πέρα από την υπεράσπιση των ταυτοτικών δικαιωμάτων και/ή των ακτιβιστικών επιτελέσεων στη σκηνή ή στους ψηφιακούς χώρους.
Το διαδικτυακό αυτό σεμινάριο αποτελεί συνέχεια της θεματικής «Για την απο-αποικιοποίηση του φύλου – Φεμινιστικές μεθοδολογίες» η οποία ξεκίνησε στο συμπόσιο της πρωτοβουλίας μας Decolonize Hellas / βλ. εδώ.
Τίτλοι και περιλήψεις παρουσιάσεων:
Maggie Bullen – “Κύκλοι μέσα σε κύκλους: Για την απο-αποικιοποίηση του απο-αποικιακού στο βασκικό φεμινιστικό κίνημα”
Κάτι πολύ ενδιαφέρον συμβαίνει στο φεμινιστικό κίνημα της Χώρας των Βάσκων. Από τον θάνατο του Φράνκο το 1975 και την έκρηξη των κινημάτων κοινωνικής διαμαρτυρίας κάθε μορφής, το ισπανικό φεμινιστικό κίνημα είναι ενεργό, θορυβώδες και ολοένα και πιο αποτελεσματικό στην επιρροή του μέσα σε μια κοινωνία η οποία, για το μεγαλύτερο μέρος του εικοστού αιώνα, ήταν περιορισμένη και συντηρητική, καθώς και ιδιαιτέρως καταπιεστική αναφορικά με τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των γυναικών. Η υποταγή των γυναικών εντάθηκε από το εθνικό εγχείρημα του δικτάτορα, το οποίο περιελάμβανε την καταστολή των διακριτών γλωσσικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων σε περιοχές όπως η Καταλονία, η Γαλικία ή η Χώρα των Βάσκων. Κάποιες ομάδες –όχι όλες– μέσα στο βασκικό φεμινιστικό κίνημα έχουν προκρίνει την υπεράσπιση της βασκικής γλώσσας, της εουσκέρα, και το δικαίωμα στην κοινωνικοπολιτική αυτονομία. Μέσα σε αυτό το σκηνικό ξέσπασαν, τον Νοέμβριο του 2019 στο Ντουράνγκο (Βισκάια), οι ορμητικές διαμαρτυρίες ομάδων όπως οι Mujeres del Mundo (Γυναίκες του κόσμου), Garaipen, AMAR, Raízes (Ρίζες), La Red de Mujeres Racializadas (Δίκτυο φυλετικοποιημένων γυναικών) και Ahizpatasuna (Αδερφότητα Μαροκινών γυναικών) στο 5ο Φεμινιστικό Συνέδριο της Euskal Herria (ΣτΜ: της Χώρας των Βάσκων). Οι ομάδες αυτές εξέφρασαν την αναγκαιότητα να απο-αποικιοποιηθεί το Βασκικό Φεμινιστικό Κίνημα, αμφισβητώντας τα προνόμια που απολάμβαναν οι λευκές Βασκωνές αδερφές τους, τις οποίες κάλεσαν να αναλάβουν τον αντιρατσιστικό αγώνα χωρίς να εργαλειοποιούν ή να θυματοποιούν τις φυλετικοποιημένες γυναίκες ούτε να ηγούνται αυτών. Οι διεκδικήσεις τους είχαν αλυσιδωτές αντιδράσεις στη χώρα που κείτεται μεταξύ της Μεσογείου και της Κανταβρικής θάλασσας.
Smadar Lavie – “Ποιες μπορούν να δημοσιεύουν απο-αποικιοποιημένη αυτο-ιστορία-θεωρία με το θυμό που της αξίζει; Οι αταξινόμητες Γιορόνες, οι Μιζραχί φεμινίστριες και το ακαδημαϊκό κείμενο”
Η αυτοϊστορία-θεωρία της Gloria Anzaldúa παρουσιάζει την υπεξούσια θεωρητικοποίηση και αυτοεθνογραφία ως μαρτυρία. Ωστόσο, οι υπεξούσιες γυναίκες ακαδημαϊκοί από τον Παγκόσμιο Νότο, όπως οι Μιζραχί φεμινίστριες, δεν είναι μέρος της βορειοαμερικανικής κατηγορίας των «έγχρωμων γυναικών [women of color]» στην οποία εμπίπτουν οι Λατίνες, οι Αφροαμερικανίδες και οι Ασιάτισσες. Αναμένεται λοιπόν από αυτές να χρησιμοποιούν την αμερικανοβρετανική φόρμουλα της νηφάλιας (μετα)αποικιακής ακαδημαϊκής γνώσης. Η άρρητη υπόθεση για την αταξινόμητη γυναίκα ακαδημαϊκό από τον Παγκόσμιο Νότο είναι ότι προέρχεται από την κοσμοπολίτικη ελίτ της χώρας της και ότι θα πρέπει να χρησιμοποιεί την αποστασιοποιημένη γλώσσα της κοινωνικής επιστήμης του Βορρά. Η παρουσίαση αυτή καλεί τους ακαδημαϊκούς εκδότες να αφαιρέσουν την ταμπέλα της ελίτ από τη συγγραφική ιδιότητα των αταξινόμητων έγχρωμων γυναικών ακαδημαϊκών, και να δημοσιεύουν τις εργασίες τους υπό το πρίσμα της συγκινησιακής αυτο-εθνογραφικής μεθόδου της Anzaldúa, της αυτο-εθνογραφίας ως μαρτυρίας.
Βιογραφικά
Η Margaret Bullen είναι επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Φιλοσοφίας των Αξιών και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Χώρας των Βάσκων. Αποφοίτησε από το τμήμα Σύγχρονων Γλωσσών (Μπρίστολ, 1987) και πραγματοποίησε τη διδακτορική της διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ (1991). Η επιτόπια έρευνα της διατριβής της επικεντρώθηκε στην πολιτισμική και κοινωνικο-οικονομική αλλαγή μεταξύ των μεταναστών από τις Άνδεις στις παραγκουπόλεις της πόλης Αρεκίπα στο Περού. Την ενδιαφέρουν ακόμα ζητήματα γύρω από τη μετανάστευση, την ταυτότητα, τη γλώσσα και την αλλαγή, ωστόσο τα τελευταία χρόνια εστιάζει σε ζητήματα φύλου και συμβολικών συστημάτων. Η έρευνά της στη Χώρα των Βάσκων (όπου συνέγραψε το βιβλίο Basque Gender Studies [Βασκικές σπουδές φύλου]) επικεντρώνεται στις διαμάχες σχετικά με τη συμμετοχή των γυναικών σε εορταστικές τελετουργίες, ιδίως στην τελετουργία Alardes στην Ονταριμπία και στο Ιρούν. Είναι μέλος της ομάδας AFIT (Ερευνητική ομάδα φεμινιστικής ανθρωπολογίας) και σήμερα εργάζεται στο πρότζεκτ «New Solidarities, Reciprocities and Alliances. The Emergence of Collaborative Spaces of Political Participation and Redefinition of Citizenship [Νέες μορφές αλληλεγγύης, αμοιβαιότητας και συμμαχιών. Η ανάδυση συνεργατικών χώρων πολιτικής συμμετοχής και επαναπροσδιορισμού της πολιτειότητας]», το οποίο χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Οικονομίας, Βιομηχανίας και Ανταγωνιστικότητας της Ισπανίας.
Η Smadar Lavie είναι ομότιμη καθηγήτρια ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Καλιφόρνιας, Ντέιβις. Έχει συγγράψει το βιβλίο The Poetics of Military Occupation [Η ποιητική της στρατιωτικής κατοχής]», για το οποίο έλαβε την εύφημη μνεία του βραβείου Victor Turner. Έχει επίσης συνεπιμεληθεί τον τόμο Displacement, Diaspora and Geographies of Identity [Εκτόπιση, διασπορά και γεωγραφίες ταυτότητας] (1996). Η εθνογραφία της Wrapped in the Flag of Israel: Mizrahi Single Mothers and Bureaucratic Torture [Τυλιγμένες με τη σημαία του Ισραήλ: Μιζραχί ανύπαντρες μητέρες και γραφειοκρατικά βασανιστήρια] (2014/2018) έλαβε την εύφημη μνεία της Ένωσης Γυναικείων Σπουδών Μέσης Ανατολής. Το βιβλίο ήταν στην τελική λίστα υποψηφίων για το βραβείο Clifford Geertz της Εταιρείας για την Ανθρωπολογία της Θρησκείας. Η Lavie έχει κερδίσει το βραβείο Gloria Anzaldúa της Ένωσης Αμερικανικών Σπουδών για το 2009, καθώς και την τιμητική πλακέτα «Heart at East [Καρδιά στην Ανατολή]» για την ισόβια προσφορά της στις κοινότητες των Μιζραχί στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη.
Η Φωτεινή Τσιμπιρίδου είναι καθηγήτρια κοινωνικής ανθρωπολογίας, πρόεδρος του τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ενώ διευθύνει και το Εργαστήριο Μελέτης του Πολιτισμού, των Συνόρων και του Κοινωνικού Φύλου. Έχει κάνει επιτόπια έρευνα σε ένα πρώην προσφυγικό χωριό, στους Πομάκους της ελληνικής Θράκης, σε χωριά της Μακεδονίας, της Πελοποννήσου και στο Σουλτανάτο του Ομάν. Έχει επίσης μελετήσει τον εθνικισμό και τον λόγο και τις πρακτικές πολυπολιτισμικότητας στην ελληνική Θράκη, καθώς και ζητήματα που αφορούν το φύλο, την πολιτειότητα και τις εναλλακτικές δημοσιότητες στην Κωνσταντινούπολη. Σήμερα (και από το 2018), μελετάει δύο θεματικές: τη μετα-οθωμανική θρησκευτικότητα και την έμφυλη υποκειμενικότητα στο πλαίσιο της μεταποικιακής κριτικής (στα Βαλκάνια, την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή), καθώς και τις φεμινιστικές και άλλες απο-αποικιακές μεθοδολογίες που αναπτύσσονται σε δημιουργικές πρακτικές διαμαρτυρίας και αντίστασης σε μεσογειακές πόλεις προς και από την κατεύθυνση της κοσμοπολιτικής.
Η Ασπασία (Σίσσυ) Θεοδοσίου είναι κοινωνική ανθρωπολόγος και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Έχει διεξάγει μια μακροχρόνια επιτόπια έρευνα σχετικά με Τσιγγάνους/Ρομά μουσικούς της Ηπείρου (στα ελληνοαλβανικά σύνορα), ενώ η πιο πρόσφατη έρευνά της αφορά πληθυσμούς Μιζραχί και πιο συγκεκριμένα τις πολιτικές και τις πρακτικές γύρω από την ελληνική μουσική στο Ισραήλ και στην κοινότητα των Ρωμανιωτών Εβραίων στα Ιωάννινα. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιστρέφονται γύρω από την ανθρωπολογία της μουσικής, καθώς επίσης και γύρω από ζητήματα που σχετίζονται με τον εθνικισμό και την κυριαρχία, την πολιτισμική πολιτική και το συν-αίσθημα (affect) γύρω από τη δημοφιλή μουσική, την καλλιτεχνική εργασία, τον πολιτισμικό ρατσισμό και τις κληρονομιές της εθνικής καθαρότητας. Η θεωρητική της προσέγγιση διαμορφώνεται επίσης γύρω από ερωτήματα που σχετίζονται με τη συνάφεια της μεταποικιακής κριτικής στις σπουδές Ρομά, καθώς και γύρω από την κατανόηση των μιζραχί υποκειμενικοτήτων στο κράτος του Ισραήλ.
Η Χριστίνα Γραμματικοπούλου είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Η έρευνά της επικεντρώνεται στις τεχνοφεμινιστικές επιτελεστικές πρακτικές σε χώρους εντός και εκτός διαδικτύου. Η διδακτορική της διατριβή (στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης) επικεντρώθηκε στις ενσώματες καλλιτεχνικές πρακτικές και την ψηφιακή τεχνολογία. Έχει εργαστεί για μια δεκαετία ως συντάκτρια του επιστημονικού περιοδικού Interartive Art και σήμερα είναι μέλος της καλλιτεχνικής ομάδας Purple Noise η οποία εδρεύει στο Βερολίνο. Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις της αφορούν ποικίλα θέματα ψηφιακής κουλτούρας, θεωρίας τέχνης, επιτέλεσης και φεμινισμού.
